İnternet Bağımlısı Olduğumu Nasıl Anlarım? Ekran Bağımlılığının Psikolojideki Yeri

İnternet bağımlılığı, internetin aşırı kullanılması isteğinin önüne geçilememesi, internette geçirilen süreye gittikçe daha fazla ihtiyaç duyulması, internete bağlı olmadan geçirilen zamanın önemini yitirmesi, yoksun kalındığında aşırı sinirlilik, gerginlik, huzursuzluk, saldırganlık, keyifsizlik gibi hallerin belirgin olması ve kişinin iş, sosyal ve ailevi hayatının giderek bozulması olarak tanımlanabilir. Tipik bir internet bağımlısı haftada 30–90 saat arasında bilgisayar başında kalmakta ve tek seferde hiç aralıksız 20 saate kadar bilgisayar başında durabilmektedir. Uyku döngüsü problematik hale gelen kişi uyarıcı madde kullanmaya aşırı kahve ve kolalı içecekler tüketmeye başlayabilir, fiziki aktivitenin zamanla azalmasına bağlı olarak obezite, karpal tünel sendromu, sırt ağrısı ve postür bozuklukları kendini gösterebilir.

Belirti ve Bulgular

Mental Bozuklukların Tanısal ve Sayımsal El Kitabının Beşinci Basımı (DSM-5) ana bölümünde internet bağımlılığı ile ilgili bir yer olmasa da ek bölümde gelecekte sınıflandırmaya girmesi düşünülüyor. Young DSM-IV’ün patolojik kumar oynama tanı ölçütlerini temel alarak internet bağımlılığını tanımlamıştır. Young’a göre belirtilen 8 kriterden 5 tanesinin karşılanması halinde kişi “internet bağımlısı” olarak tanımlanabilir.

• İnternet ile ilgili aşırı zihinsel uğraş (sürekli olarak interneti düşünme,
• İnternette yapılan aktivitelerin hayalini kurma, internette yapılması planlanan bir sonraki etkinliği düşünme, vb)
• İstenilen keyfi almak için giderek daha fazla oranda internet kullanma ihtiyacı duyma
• İnterneti kullanımını kontrol etme, azaltma ya da tamamen bırakmaya yönelik başarısız girişimlerin olması
• İnternet kullanımının azaltılması ya da tamamen kesilmesi durumunda huzursuzluk, çökkünlük ya da kızgınlık hissedilmesi
• Başlangıçta planlanandan daha uzun süre internette kalma
• Aşırı internet kullanımı nedeniyle aile, okul, iş ve arkadaş çevresiyle sorunlar yaşama, eğitim veya kariyer ile ilgili bir fırsatı tehlikeye atma ya da kaybetme
• Başkalarına (aile, arkadaşlar, terapist, vb) internette kalma süresi ile ilgili yalan söyleme
  İnterneti problemlerden kaçmak veya olumsuz duygulardan (örn: çaresizlik, suçluluk, çökkünlük, kaygı) uzaklaşmak için kullanma

Tedavi veya İdare Yöntemleri

İnternet bağımlılığında tedavi yöntemleri farkolojik tedavi ve psikoterapi olarak ikiye ayrılıyor. Farmakoterapide Antidepresanlar (AD), (SSRI, venlafaksin, bupropion), Duygudurum düzenleyicileri (DDD) (lityum, gabapentin, valproat), Kombine (AD ve DDD), Anksiyolitikler ve Naltrekson kullanılmaktadır. Psikoterapi yöntemi olarak Bilişsel Davranışçı Terapi önerilmektedir. İnternet bağımlılığında tıpkı depresyonda olduğu gibi bazı olumsuz bilişlerin rol oynadığını ve internet bağımlılığının hayatta başarısız olunan alanları telafi etmeye yönelik bir davranış örüntüsü olarak ortaya çıktığı öne sürülmüştür. Bu bağlamda internetin aşırı kullanımının ödüllendirici bir davranış olarak görülebileceğini ve öğrenme mekanizmaları aracılığıyla bazı olumsuz duygularla (korku, huzursuzluk, hayal kırıklığı) mücadele etmeye yarayan yetersiz bir strateji olarak kullanılabileceğini belirtilmiştir. İnternet bağımlılığının tüm bu bilişsel özellikleri dikkate alındığında bilişsel davranışçı terapi yöntemlerinin bu bozukluğun tedavisinde ciddi bir olumlu etkiye yol açtığı görülmektedir. Davis bu konuda 13 maddelik bir bilişsel metod önermiştir. Bu 13 Adım Aşağıda belirtildiği gibidir;

1. Bireyin internetten, sanal ortamdan uzaklaşıp uzaklaşamadığının tespiti
2. Bilgisayarın konumunun değiştirilmesi, evde başkalarının olduğunu konuma getirilmesi
3. Başkalarıyla birlikte internete bağlanması,
4. İnternet geçirdiği zaman diliminde değişiklik yapılması
5. İnternet, sanal ortam çizelgesi tutulması. Giriş yaptığı gün ve saat sayılarının yazılması.
6. İnternet ortamında büründüğü farklı kişiliğin fark edilip, bu kişilikten uzaklaşılması.
7. Sanal bağımlılığın gizlenmemesi, arkadaşlara ve yakınlara bahsedilmesi
8. Spor etkinliklerine yer verilmesi
9. Kendine uygun olduğu tatil düşüncelerine yönelik aralar verilmesi
10. İnternet bağımlılığına yönelik otomatik düşüncelerin irdelenmesi
11. Gevşeme ve rahatlama uygulamaları, meditasyonlar
12. İnternette zaman geçirilirken duyguların bir kağıda yazılması
13. ve son olarak farklı sosyal yeteneklerin edilmesi

Hastalıkla İlişkili Genler, Etken Faktörleri, Risk Faktörleri

Neredeyse tüm psikiyatrik bozukluklarda olduğu gibi internet bağımlılığının da nedenselliği multifaktöriyel yani birçok nedene dayanmaktadır. Neden internet kullanan herkeste değil de bazı kişilerin bağımlılık geliştiği cevap bekleyen sorulardandır. Bu bağımlılığı anlamamızda çeşitli etyolojik modeller öne atılmaktadır. Öğrenme teorisyenleri; İnternet ve ilişkili teknolojilerin deneyimlenmesinde kilit olay, kişinin olaydan edindiği olumlu deneyimdir demektedir. Başka bir söylemle internetin yeni bir özelliği denendiğinde ortaya çıkan sonuç olumlu ise, bu durum aynı aktiviteyi sürdürme konusunda pekiştirme oluşturur. Kullanıcı ilk deneyimindekine benzer bir doyumu alabilmek için aktiviteyi daha sık yapmaya koşullanır. İnternet bağımlılığı problemini açıklamada “bilişsel-davranışçı yaklaşım”, bireyin uyumsuz davranışının nedeninin, bireyin düşüncelerinden kaynaklandığını vurgulamaktadır. Hayatta başarısız olunan alanları gidermeye yönelik olarak geliştirilen bir davranış örüntüsü olabileceği ileri sürülmüştür. Bireydeki düşük benlik değeri ve kendine negatif bir bakış açısından bakma, internet ile daha farklı bir gelişim sürecine girmektedir. Bu negatif bakış açısının ve düşük benlik değerinin internet ortamında chat (sohbet) odalarında fantezi rol oynama oyunlara kadar uzanmaktadır. Kişi gerçek kişiliği dışında bir karaktere bürünür ve gerçek kendinde giderek uzaklaşır. Bu süreçte kendine yeni bir benlik ve buna eşlik eden bilişsel edinebilir. Örneğin bu kişi “Bir tek sanal dünyada iyiyim”, ‘Sanal dünya dışındaki zamanlarda değersizim ama internette önemli bir bireyim’, ‘İnternette olmadığımda başarısızım’ şeklindeki düşünceleri yanı sıra dış dünya ile ilgili olarak da ‘Bana değer verilen tek yer internet, oradaki arkadaşlarım bana çok daha iyi davranıyor, orada olmadığım zaman kimse beni gerçek hayatta umursamıyor’ gibi düşünceleri benimseyebilir. Bu düşünsel süreç ise kişinin patolojik internet bağımlısı olmasına yol açmaktadır.
Dopamin-Ödül hipotezini ele aldığımızda ise karşılamamız gerken su ihtiyacı, yiyecek ihtiyacı, cinsellik ihtiyacı gibi doğal doyumlarımızı karşılayacak durumlarla olması gereken doyumu sağlamayan kişiler bu ihtiyacı karşılamak için alkol, madde gibi uyarıcı diğer kaynaklara yönelirler. Dopamin hormonu reseptörleri eksikliği yüzünde tekrarlayıcı bağımlılık davranışları görülür. Bu yüzden bu haz veren davranışlara yönelik bir alışkanlık gelişir. İnternet kullanımı da öteki maddelerin yaptığı uyanlarla benzerlik gösterdiği için kısa bir gecikmeyle hızlı bir ödül olurken daha fazla ödül arayışı içinde olmayı ve alışkanlık kazandırmayı oluşturur.

Eşlik Eden Diğer Rahatsızlıklar (Komorbidite)

İnternet bağımlılığı ile ilgili günümüze kadar yapılan araştırmalarda internet bağımlısı kullanıcılarda sıklıkla diğer farklı psikiyatrik bozuklukların eşlik ettiğim görülmüştür. Yetişkinlerle yapılan bir çalışmada internet bağımlılarının %50’sinde başka bir psikiyatrik bozukluk saptanmıştır. Bir başka çalışma gösteriyor ki problemli internet kullanımı olan bireylerin % 70’inde duygudurum bozuklukları (depresyon % 10, bipolar %60), % 60’ınde anksiyete bozukluğu (en sık sosyal anksiyete bozukluğu % 40), % 10’unda madde kötüye kullanımı/bağımlılığı (yaşam boyu % 55) tespit edilmiştir.
Bu da demek oluyor ki internet bağımlılığı gelişiminde ve sürecin işlemesinde altta yatan psikiyatrik problemler ciddi anlamda etki etmektedir. Tedavisinde bu ek problemlere yönelik adımlar izlenmesi tedavi sürecini kolaylaştırıcı etkiler arasındadır.
Görülme Sıklığı ve Dağılımı (Epidemiyoloji
Bugüne kadar yapılan çalışmalara bakıldığında internet bağımlılığı yaygınlığının % 1- %15 arasında değiştiğini göstermektedir. Genel olarak erkeklerde kızlara oranla 2–3 kat daha fazla görülmekte ve internetin problemli kullanımına genç nufüsta daha çok rastlanmaktadır.

Etimoloji

Bağımlılık sözcüğü Latince’de kendini başkasına adamak anlamına gelen “addicere” kelimesinden yola çıkarak türemiştir. Latincede disordered adından türeyen “disorder” düzensizlik, karışıklık, kaos anlamına gelmektedir ve bu bağımlılık “Internet Addiction Disorder” adını almıştır

Kaynakça

Widyanto, L., & Griffiths, M. (2006). ‘Internet addiction’: a critical review. International Journal of mental health and Addiction, 4, 31–51.

Weinstein, A., & Lejoyeux, M. (2010). Internet addiction or excessive internet use. The American journal of drug and alcohol abuse, 36(5), 277–283.

Shek, D. T., Sun, R. C., & Yu, L. (2013). Internet addiction. Neuroscience in the 21st century: From basic to clinical.

Young, K. S. (1999). Internet addiction: Evaluation and treatment. Bmj, 319(Suppl S4).

Li, S. M., & Chung, T. M. (2006). Internet function and Internet addictive behavior. Computers in Human Behavior, 22(6), 1067–1071.

Goldberg, I. (1996). Internet addiction disorder. CyberPsychol. Behavior, 3(4), 403–412.